Dlaczego potrzebujemy zmian systemu żywienia ?
Produkcja i konsumpcja żywności w znacznym stopniu przyczyniają się do zmian klimatu, gdyż emisje gazów cieplarnianych z nimi związane szacowane są od 30 do 70% wszystkich emisji, w zależności od tego czy uwzględniamy tylko emisje bezpośrednie czy również emisje wszystkich powiązanych usług i aktywności.
Uprzemysławiane w bardzo szybkim tempie rolnictwo wyjaławia gleby i zanieczyszcza wody gruntowe. Dotyczy to zarówno hodowli zwierząt jak i uprawy roślin, służących w przeważającej większości produkcji pasz dla miliardów konsumowanych przez ludzi zwierząt. Zanieczyszczamy przy tym środowisko i zużywamy dużą ilość energii.
Oparta na masowym użyciu chemicznych herbicydów produkcja rolna wyjaławia glebę, ale też pozbawia ważnych składników odżywczych produkty rolne. Niezrównoważona i szkodliwa dla naszych organizmów dieta wraz z innymi zanieczyszczeniami środowiska przyczynia się do rozwoju chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów. Hodowla przemysłowa powoduje dodatkowo nadużywanie prewencyjne antybiotyków, na które jako konsumenci mięsa się uodparniamy.
Ale są alternatywy. Polityczna walka toczy się o transformację rolnictwa w kierunku agroekologii oraz o prawo do produkcji nasion oraz przetwarzania i dystrybucji bezpośredniej produktów przez małe i średnie gospodarstwa rodzinne. Ważna jest przy tym różnorodność form dystrybucji żywności, szczególnie rozwój różnych uspołecznionych form sprzedaży, tzw. commons, jak spółdzielnie, kooperatywy czy Rolnictwo Wspierane przez Społeczność. Rozwijają się też inne tradycyjne formy sprzedaży bezpośredniej (w ramach tzw. krótkiego łańcucha dostaw), jak targowiska, bezpośrednie dostawy od rolnika do szkół, szpitali, domów opieki, restauracji i innych miejsc żywienia zbiorowego. Obserwujemy też rozwój indywidualnej i uspołecznionej produkcji żywności w miastach oraz inne nowatorskie formy produkcji i dystrybucji żywności – jak najbardziej lokalne, unikając zbędnego pakowania i transportu na duże odległości.
Te wszystkie zagadnienia są przedmiotem międzynarodowego projektu Green European Foundation „Fair & Healthy Food„, w którym wraz z kilkoma zielonymi organizacjami z krajów Unii i spoza UE uczestniczy Fundacja Strefa Zieleni.
Dokument wprowadzający w te zagadnienia, zatytułowany „Fair and Healthy Food„, napisali Kati van de Velde i Dirka Holemans z Zielonego belgijskiego think-tanku Oikos.
Na Zielonym Letnim Uniwersytecie 2019 odbyła się debata plenarna w ramach tego projektu zatytułowana: Od Wspólnej Polityki Rolnej do Wspólnej Polityki Żywności, w partnerstwie z Koalicją Żywa Ziemia i we współpracy z warszawskim biurem Fundacji im. Heinricha Boella, prowadzona przez Ewę Sufin-Jacquemart.
Bo Wspólna Polityka Rolna nie wystarczy. Skierowana jest ona na zapewnienie godnych przychodów rolnikom, szczególnie tym wielkoobszarowym, natomiast nie gwarantuje dostępu do żywności dobrej jakości europejskim konsumentom, nie zapewnia też spójności między unijną polityką rolną a innymi politykami Unii: klimatyczną, handlową, zdrowia, edukacji, ochrony wód, gleb i bioróżnorodności.
Olivier de Schutter wyjaśnia i promuje agroekologię
Na początku uczestnicy obejrzeli i wysłuchali krótkie wystąpienie Oliwiera de Schuttera nt. korzyści z agroekologii w XXI w. Olivier de Schutter był specjalnym sprawozdawcą ONZ w zakresie prawa do żywności, a aktualnie współzarządza Międzynarodowym Panelem Ekspertów nt. Zrównoważonych Systemów Żywnościowych. Specjalnie dla Green European Foundation Olivier de Schutter przedstawił w kilkuminutowej wypowiedzi czym jest agroekologia, zwracając uwagę na jej najważniejsze aspekty.
„Agroekologia polega tak naprawdę na tym”, mówi Olivier de Schutter, „by zastąpić rolnictwo oparte na intensywnym użytkowaniu energii i środków produkcji, rolnictwem opartym na intensywnym użytkowaniu wiedzy. Rolnictwem, które rozumie w jaki sposób działa natura i stara się to naśladować i wykorzystywać naturalną komplementarność między zwierzętami, roślinami a drzewami”.
Olivier de Schutter zwraca uwagę na wiele zalet agroekologii, która ma ogromne znaczenie dla środowiska, ale wpływa też korzystnie na jakość odżywiania i przyczynia się do zmniejszania ubóstwa na obszarach rolnych, gdyż:
- jest tańsza, wymaga mniej nakładów finansowych i środków produkcji
- nie używa nawozów syntetycznych, których produkcja jest bardzo energochłonna (zamiast tego stosuje naturalne metody zwiększania żyzności gleb poprzez płodozmiany, uprawy wieloroślinne i międzyplony z roślin motylkowych)
- stosuje modele agroleśnictwa, które zatrzymują wilgoć w glebie, unikając kosztownych systemów irygacji
- przywraca bioróżnorodność, żyzność i zdrowie gleb, dzięki czemu gleba m.in. może działać jako pochłaniacz CO2 przyczyniając się do zmniejszenia zagrożenia katastrofą klimatyczną
- przyczynia się do lepszego odżywiania, bogatszej różnorodności diet i większego bogactwa składników odżywczych
- jest lepsza dla rozwoju obszarów wiejskich i redukcji biedy na wsi, gdyż najlepiej nadaje się dla niewielkich gospodarstw rodzinnych zmniejszając zależność od nakładów zewnętrznych i wykorzystując lokalny kontekst i wiedzę.
Olivier de Schutter zwraca też uwagę na ważny fakt przyjęcia w 2018 roku przez Zgromadzenie ONZ Deklaracji praw chłopów i innych osób pracujących na obszarach wiejskich, która odzwierciedla konieczność transformacji w stronę suwerenności żywnościowej i agroekologii.
Trzeba podkreślić, że, jak mówi Olivier de Schutter, agroekologia „jest daleka od powrotu do przeszłości, jak czasem próbują ją przedstawiać jej przeciwnicy, a jest wręcz przeciwnie tą nauką, jakiej potrzebujemy w XXI wieku, nadając priorytet efektywnemu korzystaniu z zasobów, odporności na zmiany klimatu i odbudowywaniu zdolności gleb do pochłaniania dwutlenku węgla”.
Video Olivier de Schutter (napisy PL): Video Olivier de Schutter
Atlas Rolny Fundacji im. Heinricha Boella – nie tylko dla ekspertów
Ewa Jakubowska-Lorenz z Fundacji im. Heinricha Boella w Warszawie wyjaśniła dlaczego Zielona niemiec
ka fundacja postanowiła do kolekcji swoich atlasów tematycznych dołączyć Atlas Rolny. Zwróciła uwagę na niski poziom świadomości i wiedzy konsumentów co do tego jak bardzo zmienił się sposób produkcji żywności, która kupują w sklepach. Atlas skierowany jest do wszystkich osób zainteresowanych rolnictwem, stanem produkcji żywności w Europie i postępującymi trendami. Ilustruje on bardzo dobrze skutki unijnej Wspólnej Polityki Rolnej pokazując jej pozytywne ale i negatywne strony oraz uwypukla i podkreśla jak konieczne są zmiany WPR dla szybkiej transformacji w kierunku rolnictwa bardziej zrównoważonego. Polska wersja atlasu zawiera zarówno analizę ogólnoeuropejską jak i rozdział poświęcony specyficznie rolnictwu i produkcji żywności w Polsce.
Koalicja Żywa Ziemia chce wpłynąć na Wspólną Politykę Rolną 2020
Agnieszka Makowska jest koordynatorką Koalicji Żywa Ziemia , koalicji kilkunastu organizacji na rzecz transformacji w kierunku agroekologii i suwerenności żywnościowej oraz zmiany Wspólnej Polityki Rolnej. Opowiedziała ona kiedy, jak i dlaczego powstała koalicja, której pierwsze zalążki powstały na Zielonym Letnim Uniwersytecie fundacji GEF w 2018 roku. W skład koalicji wchodzi dziś dwanaście organizacji łączących rolników ekologicznych z konsumentami (Kooperatywa ‚Dobrze”) oraz z aktywistami organizacji ekologicznych i ruchem Nyeleni Polska. Koalicję łączy Manifest precyzujący jej misję i cele, a jej działania są przede wszystkim rzecznicze i promocyjno-edukacyjne.
Aktualnie główne działania koalicji skierowane są na wpływ na rząd, aby Wspólna Polityka Rolna wdrażana w Polsce po 20202 roku wspierała transformację w kierunku agroekologii, przede wszystkim rozwój rolnictwa ekologicznego i agroleśnictwa, wspierając przy tym głównie małe i średnie gospodarstwa rodzinne, a nie wielkich przemysłowców rolnych, aby nie wspierała hodowli przemysłowej zwierząt. Koalicja jest zsieciowana z podobnymi strukturami w innych krajach, w szczególności w Niemczech, Francji, Włoszech i Hiszpanii, uczestnicząc
m.in. w ogólnoeuropejskiej kampanii Good Food Good Farming na rzecz innej Wspólnej Polityki Rolnej, bardziej przyjaznej środowisku, klimatowi, niedużym gospodarstwom i żywotności obszarów miejskich.
Rolnictwo ekologiczne wymaga wsparcia i promocji
Dorota Metera jest certyfikatorką gospodarstw ekologicznych, ale przede wszystkim wieloletnią działaczką na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego, w kraju i na poziomie UE, gdzie jest członkinią Rady IFOAM-Organics International.
IFOAM aktywnie śledzi proces definiowania zmian w WPR po 2020 roku, opracowało m.in. własne stanowisko w tej sprawie, które Koalicja Żywa Ziemia przetłumaczyła na język polski.
Rolnictwo ekologiczne, które bardzo szybko się rozwija w Europie Zachodniej, gdzie rynek produktów ekologicznych przekroczył już wartość 30 miliardów euro, w Polsce przeżywa odwrotny trend i od 2014 roku kurczy się co roku o ok. 6%, zarówno pod względem areału jak i ilości gospodarstw. Jest to częściowo reperowaniem patologii traktowania certyfikatu ekologicznego jako inwestycji w ziemię przynoszącej dochód z subwencji rolnej, bez produkcji żywności, jednak w dużej części ten niekorzystny dla rolnictwa ekologicznego trend odzwierciedla brak promocji produktów ekologicznych w naszym kraju oraz legislację i praktyki administracyjne niekorzystne dla rolnictwa ekologicznego.
Macedońska nadzieja na zachowanie dobrej żywności
Aleksandar Gjorgjievski, prezes macedońskiej Zielonej fundacji Sunrise (partnera projektu GEF), pracownik macedońskiego ministerstwa ds. rolnictwa, opowiedział inną historię i wizję. W Północnej Macedonii żywność jest dziś w dużym stopniu wysokiej jakości, oparta na wielkiej różnorodności warzyw produkowanych dzięki znakomitym, bogatym w minerały glebom i sprzyjającym warunkom klimatycznym. Produkowana jest głównie przez niewielkich producentów i sprzedawana w niewielkich sklepikach i na licznych „zielonych targowiskach”. Jednakże od dłuższego czasu w dolinach rozwijają się konwencjonalne uprawy z użyciem chemicznych środków produkcji, które zaopatrują, wraz z żywnością z importu, supermarkety w dużych miastach. Macedonia od wielu lat aspiruje do członkostwa w Unii Europejskiej wdrażając kolejno wszelkie wymagane reformy, wreszcie budując kompromis z Grecją w sprawie nazwy kraju. Macedońska Zielona partia DOM (mająca swoich przedstawicieli w parlamencie i uczestnicząca w wielopartyjnej koalicji rządzącej), uważnie śledzi zmiany w unijnej WPR, z nadzieją patrząc na jej ewolucję, dającą krajom członkowskim większą swobodę, a jednocześnie narzucając ambitne cele klimatyczne i środowiskowe. Zieloni macedońscy liczą na to, że gdyby akcesja Północnej Macedonii się w końcu powiodła, zmniejszone będzie ryzyko rozwoju dalszego uprzemysłowienia macedońskiego rolnictwa i dzięki dopłatom unijnym rozwinie się certyfikowane rolnictwo ekologiczne.
Późniejszy wywiad z Aleksandarem Giorgjievskim w Zielonych Wiadomościach: http://zielonewiadomosci.pl/tematy/rolnictwo/macedonia-polnocna-kraj-szczesliwych-krow-i-owiec/
Wspólna Polityka Żywności jest szansą na przyspieszenie transformacji agroekologicznej
Niestety wystąpiły przeszkody z ostatniej chwili i nie udało się do nas dojechać Katarzynie Jagiełło z Greenpeace, która miała nam pogłębić wiedzę na temat coraz szybciej rozwijającej się w Polsce, na wielką skalę, hodowli przemysłowej zwierząt (na mięso, produkty mleczne i futra) oraz dwóm ekspertom z Brukseli: Andrzejowi Nowakowskiemu, ekspertowi ds. rolnictwa w Grupie Zieloni/WSE w Parlamencie Europejskim oraz Francesco Ajena z IPES-Food, Międzynarodowego Panelu Ekspertów nt. Zrównoważonych Systemów Żywnościowych, działającego od kilku lat na rzecz transformacji agroekologicznej w Europie. IPES-Food oracował propozycję jak taka transformacja mogłaby być wdrażana na poziomie Unii Europejskiej poprzez Wspólną Politykę Żywnościową. Chcieliśmy, aby Francesco Ajena przedstawił nam krótko raport, który został opracowany podczas trzyletniego procesu z udziałem ok. 400 interesariuszy: naukowców, rolników, aktywistów, samorządowców, przedsiębiorców, polityków i innych.
Jednak jakość techniczna połączenia okazała się niewystarczająca, więc po krótkim połączeniu z obydwoma ekspertami, musieliśmy się zadowolić video informacyjno-edukacyjnym ilustrującym czym jest Common Food Policy: https://www.youtube.com/watch?v=Np1Vo88313I&t=1s
Andrzej Nowakowski zapewnił, że Europarlamentarzyści skupieni w grupie Zieloni/WSE w pełni wspierają transformację systemu europejskiego rolnictwa w kierunku agroekologii, ale także wspierają prace IPES-Food i będą zabiegać o jak najszybsze wdrożenie Wspólnej Polityki Żywnościowej na poziomie Unii. Poinformował również, że prace nad Wspólną Polityką Rolną nie zostały zakończone i nowa Komisja Europejska i nowy Parlament Europejski będą musieli do nich wrócić.
Pełne nagranie z debaty : https://www.facebook.com/FundacjaStrefaZieleni/videos/2083514968417261/
[Debata zorganizowana w ramach projektu międzynarodowego Green European Foundation „Fair and Healthy Food”, w partnerstwie z Koalicją Żywa Ziemia, finansowana przez Green European Foundation ze środków Parlamentu Europejskiego dla Green European Foundation]
W ramach tego samego projektu Ewa Sufin-Jacquemart reprezentowała Fundację Strefa Zieleni i Koalicję Żywa Ziemia na Zielonej Letniej Szkole (Green Summer School) GEF w Macedonii Północnej, 8-9 września 2019 r. w Ohrydzie, gdzie w ramach seminarium „Fair and Healthy Food” przedstawiła prezentację nt. „Agriculture in Poland before and after Poland’s accession to the European Union„: PP Presentation ESJ-Poland-Ohrid 2019.
Przy tej okazji Ewa Sufin-Jacquemart zrobiła wywiad z Aleksandarem Giorgjievskim, opublikowany na stronie Zielonych Wiadomości: http://zielonewiadomosci.pl/tematy/rolnictwo/macedonia-polnocna-kraj-szczesliwych-krow-i-owiec/
W październiku 2019, w ramach europejskiej akcji Good Food Good Farming wydany dostał specjalnie na tę okazję skrócony numer Zielonych Wiadomości :Dobra Żywność Dobre Rolnictwo”: http://zielonewiadomosci.pl/numer/nr-033/
