“Europa po Brexicie. Czy zielona transformacja będzie nadal możliwa?” – pod takim tytułem odbyła się 14 lipca 2017  w Puszczykowie debata otwierająca trzeci Zielony Letni Uniwersytet „Hope and cope”.  Podczas gdy wszystkie opcje polityczne martwią się jak Brexit wpłynie na układ sił politycznych w Unii, na sytuację pracowników unijnych w Wielkiej Brytanii czy na światową i europejską pozycję londyńskiego City, Zieloni martwią się o przyszłe pokolenia, a więc o to czy Brexit nie wpłynie na zdolność Unii Europejskiej do przeprowadzenia w najbliższych dekadach koniecznej radykalnej transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju.  Czy nie osłabi  unijnej  polityki klimatycznej w zgodzie w Porozumieniem Paryskim, czy nie wpłynie na tempo odchodzenia od paliw kopalnych w kierunku wskazanym przez niemiecką Energiewende, czy nie osłabi polityki ochrony przyrody i zdrowia Europejczyków, czy też ambitnych celów ochrony zasobów, a przede wszystkim koniecznej do życia wody.

Debata była jednym z wydarzeń międzynarodowego projektu Zielonej Fundacji Europejskiej GEF  zatytułowanego „Potencjalny wpływ Brexitu na perspektywę ekologicznej transformacji w Europie„, zainicjowanego przez brytyjski think-tank Green House.

Zieloni muszą zwiększyć  oddziaływanie na świadomość Europejczyków

Wprowadzenie do debaty uczestnicy usłyszeli z video, z ust współprzewodniczącego grupy Zieloni/ WSE w Parlamencie Europejskim, Philippa Lambertsa. Philip Lamberts bronił tezy, że tylko zjednoczona Europa może znaleźć dla Europejczyków odpowiedzi na wielkie wyzwania stojące przed światem w dobie globalizacji.  Tylko wspólne, skoordynowane działania państw członkowskich  mogą przeprowadzić  Unię przez konieczną transformację , przede wszystkim wielką transformację energetyczną, konieczną dla powstrzymania zmian klimatu i zrealizowania celów klimatycznego Porozumienia Paryskiego. Tylko dzięki wspólnej polityce energetycznej i klimatycznej możemy razem osiągnąć cel  100% energii ze źródeł odnawialnych.  To prawda, że wielu obywateli Unii, w tym Zieloni aktywiści,  krytykuje forsowane przez Unię rozwiązania neoliberalne.  Tyle, że jako demokraci musimy się pogodzić z regułami demokracji: na kontynencie  europejskim obecnie  większość ludzi popiera neoliberalne propozycje. Nie ma większości politycznej dla  progresywnych i zielonych rozwiązań. Należy więc podwoić wysiłki, aby  przekonywać obywateli i stworzyć taką większość, która pozwoli nam rozwijać się w sposób zrównoważony.

Dlaczego Brexit? 

Źródła Brexitu przedstawił analityk z brytyjskiego think-tanku Green House, dr Ray Cunningham. Przypomniał źródła brytyjskiego poczucia niepowtarzalności, wspomniał historię wielkiego imperium kolonialnego i sytuację geopolityczną kraju przed referendum. Cunningham zgadza się z Philippem Lambertsem, że niemożliwa jest dziś w Europie skuteczna ochrona środowiska tylko w jednym kraju Unii. Dlatego Brexit może być jego zdaniem dużym ciosem dla proekologicznej transformacji Unii, ale i dla samej Wielkiej Brytanii. „Mimo, że wiele osób uważa, że ostatecznie Brexit może nie dojść do skutku, osobiście uważam, że Brexit dojdzie do skutku, inaczej zadano by zbyt duży cios demokracji”-stwierdził.   Jest jednak nadzieja, jego zdaniem, po tym jak Teresa May na skutek nowych wyborów nie dostała mandatu na silny Brexit, że będzie to porozumienie podobne do tych ze Szwajcarią czy Norwegią, czyli „pół w pół poza”, co oczywiście nikogo nie zadowala całkowicie, ale co byłoby jakimś  akceptowalnym kompromisem.  Natomiast co się stanie w Wielkiej Brytanii  w dziedzinie ekologicznej transformacji, będzie zależało od tego kto będzie miał władzę i kontrolę nad gospodarką. Teoretycznie jest możliwe, że mimo Brexitu dokona się progresywna, zielona transformacja.  Jednakże jeżeli kontrolę będą miały konserwatywne siły, to nie należy się spodziewać innej drogi niż dzisiejsza neoliberalna gospodarka, gdyż dla nich ważna jest kontynuacja, tradycja i stabilność, a nie progresywna, zielona reforma.

Kłody pod nogi dla ekologii

Lucile Schmid, współprzewodnicząca  Zielonej Fundacji Europejskiej (GEF) odniosła się do polityki energetycznej Unii i zwróciła m.in. uwagę na fakt,  że proekologiczna transformacja spotyka na silny opór lobbistów wywierających naciski na Komisję Europejską [FSZ: gdyż nie sprzyja ona interesom wielkiego biznesu w wielu sektorach tradycyjnej gospodarki].  Fakt, że polityka energetyczna nie jest kompetencją wspólnoty tylko każdego kraju członkowskiego, nie ułatwia sprawy, gdyż kraje członkowskie mają bardzo różne modele energetyczne. Gdy wyszedł pierwszy pakiet klimatyczno-energetyczny w 2008 roku, EU była w tej kwestii silniejsza niz jest dziś.  „Mimo, że my wiemy , że ekologiczna transformacja jest konieczna, nie znaczy, że wygramy”- powiedziała – „opór jest bardzo silny; konserwatywne siły, o których mówił Ray są silne także we Francji i w innych krajach Unii”.  Zwróciła też uwagę na niespójność  reguł i polityk unijnych. Rozwój nowych technologii  OZE jest kosztowny i wymaga dużych inwestycji publicznych, a jednocześnie kraje członkowskie nie mają prawa przekroczyć 3% PKB zadłużenia publicznego.  Toczy się więc walka między  Parlamentem Europejskim, Komisją i Radą, gdyż parlament najbardziej  wspiera zieloną transformację  i  rozwiązania sprzyjające ekologii i zdrowiu,  np. starając się wyeliminować produkty powodujące zaburzenia hormonalne, czemu zwykle, jak przyjdzie do konkretnych działań, sprzeciwia się pod wpływem lobby przemysłowych Rada Europejska [FSZ: czyli rządy], chyba, że chodzi o wygłoszenie ogólnych wartości. Odnośnie Brexitu wspomniała o dużej akceptacji Brexitu we Francjii. W niedawnych wyborach prezydenckich aż 8 z 11 kandydatów było raczej zadowolonych z Brexitu. A jednak Europa wciąż jest ważna dla Francuzów, bo w końcu zdecydowanie  wygrał Emanuel Macron, budując cały swój ruch polityczny wokół proeuropejskich haseł. Macron, zdaniem Lucile Schmid, chce kontynuować  transformację ekologiczną, w zgodzie z Porozumieniem Paryskim, ale aby mu się to udało, będzie musiał jej zdaniem zbudować nowe sieci  współpracy z innymi podmiotami społecznymi i politycznymi.  Niewątpliwie kwestie ekologiczne będą tematami współpracy francusko-niemieckiej, chociażby takie jak energetyka jądrowa.  Dobrze, że Macron będzie mocno wspierał politykę unijną, bo dziś to właśnie w Parlamencie Europejskim francuscy Zieloni mają najwiekszy wpływ.  Co do polityki krajowej,  obecnie kwestie ochrony środowiska reprezentuje przede wszystkim osoba i program nowego ministra Transformacji ekologicznej i solidarnej, powszechnie szanowanego  działacza ekologicznego i reportera Nicolasa Hulota. Hulot, zdaniem Lucile Schmid, mógłby stać się wsparciem transformacji ekologicznej i ambitnej polityki klimatycznej dla ruchów proekologicznych we wszystkich krajach Unii, nie tylko we Francji. Lucile Schmid zwrócila  ponadto uwagę, że Brexit był kubłem zimnej wody dla wszystkich i pohamował separatystyczne ambicje w innych krajach.

Jaka przyszłość dla Unii ? 

Jakub Gogolewski z Fundacji „Rozwój TAK – Odkrywki NIE” zadał pytanie o alternatywy. Zwrócił uwagę, że  z debat  nie tylko w Wielkiej Brytanii ale też w innych krajach Unii wynika, że ludzie nie są zadowoleni z Unii, jednak myślą w kategoriach czy wyjście z Unii nie byłoby jeszcze gorsze niż pozostanie w niej. Problem polega na tym, że brak jest inspirujących opowieści o Europie i jej przyszłości, czego najlepszym dowodem jest pięć scenariuszy przyszłości Unii przedstawionych niedawno przez Komisję Europejską. Zdaniem Gogolewskiego wszystkie te scenariusze charakteryzują się brakiem wyobraźni, kreatywności i wizji. Przy tym całkowicie unika się  wrażliwego tematu ewentualnej zmiany traktatów. Alternatywą  jest jego zdaniem pojawienie się „europejskiej awangardy” państw, które będą się integrować  szybciej i głębiej niż pozostałe, które mogą do nich później dołączać.  Zdaniem Gogolewskiego Brexit będzie może szansą dla bardziej ekologicznej Europy, bo wiele razy był, często z Polską, siłą blokującą – tak było na przykład z gazem łupkowym i  blokowaniem regulacji unijnych.

Europa dwóch prędkości? 

Europejska awangarda kilku wysoce zintegrowanych państw, to kontrowersyjne w Polsce hasło „Europy dwóch prędkości”, szeroko dyskutowane także wśród polskich Zielonych. Dlatego temat podjął Marek Kossakowski, przewodniczący Partii Zieloni [FSZ: parytetowo z Małgorzatą Tracz], który uznał ten scenariusz za niebezpieczny dla Polski, ale z zupełnie innych powodów niż zwykle słyszymy od polskich polityków.  Zostawiło by to bowiem Polskę  w archaicznym węglowym grajdołku, zamiast pchać nasz kraj do przodu, w kierunku zrównoważonego rozwoju – stwierdził Kossakowski.  „W Polsce doszliśmy już do takiego absurdu, że musimy wydobywać i palić węgiel, bo to jest nasza „tradycja”” – powiedział.  Poprzedni rząd wspierał energetykę węglową głównie ze słabości, nie umiejąc sobie poradzić z silnym sektorem węglowym i nie chcąc tracić wyborców, ale teraz doszedł do tego  język nacjonalistyczny, odwoływanie się do „narodowego skarbu” i „tradycji”,  pojawiły się hasła „będziemy bronić węgla jak niepodległości”. Co do Brexitu,  Kossakowski wspomniał dramatyczne odezwy przed referendum, kiedy obawiano się, że ewentualne głosowanie Wielkiej Brytanii za wyjściem z Unii będzie początkiem końca UE. Okazało się, że tak się nie stało. Fala antyunijna została powstrzymana. Brexit pokazał w pewien sposób siłę Unii. „Ważne jest jednak, abyśmy uważali na naszą narrację- zwróciła  na to uwagę Rebecca Harms na poprzednim Zielonym Uniwersytecie – bo gdy mówimy, że Unia jest fajna, ale to, to, to jest w niej niedobre, jest to wykorzystywane przez wrogów Unii” – dodał polityk. A propos zielonej transformacji Kossakowski powiedział: „Jestem całkowicie przekonany, że nie będzie zielonej transformacji Europy bez silnej Unii Europejskiej, a to jaki ona będzie miała kształt, czy ludzie będą się w niej czuli bezpiecznie, czy będą mieli poczucie, że mają wpływ na swoje życie, to już jest sprawa nas, żebyśmy taką unię zbudowali” – zakończył.

W interesującej debacie warto wyróżnić głos Izabeli Zygmunt z organizacji Bankwatch network, która zwróciła uwagę na tzw. „szósty scenariusz” dla Unii Europejskiej, opracowany przez grupę europejskich organizacji pozarządowych i podpisany przez kilkaset innych, zasadniczo odbiegający od technokratycznych pieciu scenariuszy zaproponowanych przez Komisję Europejską, poprawiających Unię głównie od strony organizacyjnej i częściowo politycznej.  Obywatelski scenariusz jest znacznie bardziej progresywny, otwarty , prospołeczny, demokratyczny i zielony. Proekologiczny i prospołeczny, transformacyjny scenariusz obywatelski, daje przede wszystkim większą sprawczość samym Europejczykom. Jego ważnymelementem jest „budżet dla ludzi”, jako jeden z elementów idei, że część suwerenności, którą Unia zabrała państwom narodowym, teraz powinna oddać bezposrednio obywatelom Europy, aby mogli decydować bardziej oddolnie i partycypacyjnie. Niewątpliwie ten  obywatelski scenariusz wart jest uwagi Zielonych.

Klaus Linsenmeier,  dyrektor przedstawicielstwa Fundacji im. Heinricha Boella przy Unii Europejskiej w Brukseli, zwrócił między innymi uwagę na konieczność przypominania wartości, wokół ktorych Unia Europejska była tworzona, a przede wszystkim poszukiwanie pokoju i zapobieganie konfliktom zbrojnym w Europie.

Małgorzata Tracz , przewodnicząca Partii Zieloni , wróciła do idei „Europy dwóch prędkości” stwierdzając, że z Zielonego punktu widzenia nie chodzi tu o wykluczanie, tylko o szybszy marsz do przodu, w kierunku ekologicznej i społecznej transformacji, zachęcając inne kraje do dołączenia. Zachęcała też Zielonych europejskich do wypracowania kilku takich progresywnych postulatów, które miałyby szansę zostać wdrożone w kilku krajach na poziomie narodowym i stać się ważnym postulatem na poziomie unijnym.

Ewa Sufin-Jacquemart, prezeska zarządu Fundacji Strefa Zieleni i zielona polityczka zwróciła uwagę na regresywną politykę polskiego rządu, hamującą Unię i jej międzynarodową rolę w globalnym świecie w kwestiach takich jak zmiany klimatu, utrata bioróżnorodności, wyczerpywanie się zasobów, ale również w zakresie wartości, gdyż ambicją polskiego rządu jest uczynić Unię konserwatywną i chrześcijańską, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Dotyczy to również Europejskiej idei wychowania dla pokoju i zapobiegania konfliktom zbrojnym, czemu polski rząd się przeciwstawia, prowadząc nową militaryzację i gloryfikując bohaterstwo i bojowe poświęcenie. Zieloni mają obowiązek tworzyć sieci współpracy i przeciwstawiać się, przy pomocy wszystkich mediów, do jakich mają dostęp, tym katastrofalnym dla Polski i Europy celom.

Uwypuklono również inne elementy polityki polskiego rządu, dalekiej od zrównoważonego rozwoju, z archaicznym modelem scentralizowanej energetyki opartej na węglu, ale też mocno opozycyjnej w stosunku do Komisji Europejskiej i wartości starej Europy.  Nadzieją jest jednak masowe poparcie Polaków dla przynależności Polski do Unii Europejskiej, co wydaje się mocnym hamulcem przed ewentualnym Polexitem, do którego wydaje się przeć polski rząd.

Zdjęcia : Elżbieta Hołoweńko; wykorzystano m.in. http://zielonewiadomosci.pl/tematy/ekologia/od-brexitu-do-lepszej-europy/

 21.02.2018: Podsumowanie projektu i raport „The Potential Impact of Brexit on the Prostects for a Green Transition in Europe”  (ENG) : https://gef.eu/publication/impact-brexit-green-transition-europe/