Między teorią a praktyką – eksperymenty z Bezwarunkowym Dochodem Podstawowym
26 czerwca 2020 r. miał miejsce pod tym tytułem drugi webinar nt. idei Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego (BDP), zorganizowany przez Green European Foundation, w partnerstwie z Fundacją Strefa Zieleni i w ramach polskiej oddolnej inicjatywy „Wspólnota Idei”, łączącej wiele organizacji i ruchów promujących zielone wartości i zieloną wizję świata. Gośćmi spotkania byli: Jurgen De Wispelaere, Martin Ogindo i Wojciech Kłosowski, a spotkanie prowadziła Ewa Sufin-Jacqumart.
Podczas pierwszego webinarium projektu „Zmiana nastawienia. Dialog społeczeństwa obywatelskiego wokół BDP, sprawiedliwości społecznej i zmian klimatu”, organizowanego w maju 2020 r. przez Zieloną Fundację Europejską GEF, we współpracy z Fundacją „Strefa Zieleni”, internauci głosowali, na jakich tematach związanych z Bezwarunkowym Dochodem Podstawowym chcieliby się skoncentrować. Dlatego drugie polskie webinarium nt. BDP, które odbyło się 26 czerwca, poświęcone było pilotarzom i eksperymentom z Bezwarunkowym Dochodem Podstawowym.
Zaproszonymi gośćmi byli: Jurgen De Wispelaere – politolog z Uniwersytetu w Bath i profesor wizytujący w Stockholm School of Economics w Rydze i Martin Ogindo – założyciel i przewodniczący zielonej partii Zielony Kongres Kenii, poseł w kenijskim parlamencie w latach 2008-2013, gdzie przewodniczył komisji ds. budżetu i finansów, oraz członek organu koordynacyjnego Global Greens. Polski ekspert Wojciech Kłosowski, badacz społeczny i wykładowca ds. samorządności i polityki społecznej, komentował i dyskutował z panelistami. Debatę moderowała Ewa Sufin-Jacquemart, prezeska zarządu Fundacji „Strefa Zieleni”.
Eksperyment i pilotarz to nie to samo
Jurgen De Wispleare pokrótce przedstawił kilka niedawnych eksperymentów z Bezwarunkowym Dochodem Podstawowym, a mianowicie próby w Finlandii, Barcelonie, Utrechcie, Ontario, wspominając również, że Szkocja i Irlandia niedawno zadeklarowały chęć rozpoczęcia prób BDP. Zauważył, że niektóre eksperymenty były niejednoznaczne, ponieważ wciąż czekamy na końcowe raporty oceniające. Podkreślił potrzebę odróżnienia eksperymentów od prób (projektów pilotażowych). Pomiędzy tymi dwoma pojęciami istnieje zasadnicza różnica. Eksperyment bada zachowanie ludzi w konkretnych okolicznościach. Mamy grupę otrzymującą BDP i grupę kontrolną o bardzo podobnych cechach, z tym że nie otrzymują BDP. Celem jest zbadanie zachowań różnych kategorii osób otrzymujących BDP, np. chcemy wiedzieć, jak zachowają się kobiety, czy nie opuszczą rynku pracy, co doprowadziłoby do nierówności płci. Każdy krajowy lub lokalny eksperyment jest ważny, ponieważ w każdym kraju, czasami w każdym regionie lub gminie, system ochrony socjalnej ludzi jest inny, więc skutki BDP będą się różnić w zależności od kraju, regionu lub miasta. Próba (lub projekt pilotażowy) nie jest eksperymentem. Wprowadzamy BDP na małą skalę, aby sprawdzić, jak to działa. Nie po to, by obserwować zachowania ludzi, ale by zobaczyć, jak BDP będzie współgrał z innymi narzędziami polityki społecznej, np. czy możemy zrezygnować z niektórych istniejących rozwiązań. Nie ma grupy kontrolnej. Wprowadzamy BDP na małą skalę, aby przygotować poszerzenie grupy odbiorców BDP na większą populację. „Eksperyment i próba (lub projekt pilotażowy) są bardzo różne, jednak bardzo często są mylone”, powiedział De Wispleare.
Polityczna presja społeczeństwa obywatelskiego ma kluczowe znaczenie
Jurgen De Wispleare zwrócił również uwagę na znaczenie nacisków politycznych w tym procesie. Odnosząc się do przypadku Ontario, podkreślił, że proces wygląda zupełnie inaczej, gdy lokalni aktywiści i odbiorcy BDP są silnie zaangażowani w pilotarz/eksperyment i zmuszają polityków do wdrażania określonych narzędzi i trzymania się podjętych decyzji. Wspomniał, że w Kanadzie eksperyment był częścią debaty publicznej ze względu na zaangażowanie odbiorców BDP.
Nie da się ustalić pełnego wpływu
Wojciech Kłosowski skomentował, że w nielicznym lub krótko trwającym eksperymencie trudno jest sprawdzić rzeczywiste wyniki Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego, ponieważ faktyczne skutki BDP, te głębokie i długotrwałe, będą obserwowane w następnym pokoleniu. „Nawyki ludzi zmieniają się powoli, więc potrzebujemy pokolenia, aby ocenić w pełni wpływ na społeczeństwo wprowadzenia BDP. Jednak mimo tylko częściowych wniosków, każdy eksperyment czy pilotarz jest bardzo ważny i przydatny ”- powiedział Kłosowski.
Czy BDP jest „lewackim” narzędziem polityki społecznej?
Innymi interesującymi aspektami poruszanymi w dyskusjach były wpływ ideologii politycznych głównych partii politycznych, oraz rządy których rodzin politycznych sprzyjają próbom BDP. Jurgen De Wispleare zaprzeczył, jakoby dominacja partii lewicowych tworzyła bardziej sprzyjające podłoże dla eksperymentów nad BDP. Właściwie doświadczenie pokazuje, że partie centrolewicy są bardziej skłonne do jej poparcia idei i wdrożeń BDP niż partie lewicowe.
Próby i eksperymenty z Bezwarunkowym Transferem Gotówki w Kenii
Martin Ogindo przedstawił pilotażowe projekty w Kenii, które mają wkrótce zostać wdrożone w tym kraju, co można postrzegać jako rodzaj BDP. Bezwarunkowe transfery pieniężne powinny dotrzeć do prawie dwóch milionów ludzi, co sprawia, że jest to prawdopodobnie największa jak dotąd próba, chociaż dotrze tylko do kilku kategorii ludzi, z populacji około dziesięciu milionów najbardziej potrzebujących obywateli. Takie rozwiązania stały się możliwe dzięki procesowi demokratyzacji Kenii, ale też dzięki systemowi M-Pesa, usłudze mobilnego przekazu pieniężnego szeroko stosowanej w Afryce.
Fakt, że wsparcie finansowe nie jest udzielane indywidualnie, lecz „głowie rodziny”, Wojciech Kłosowski uznał za problematyczny, gdyż może to być niekorzystne dla kobiet. Ogindo zwrócił również uwagę, że dostęp do informacji o możliwości skorzystania ze wsparcia w formie transferu gotówki jest ograniczony, a decyzja często zależy od urzędników administracji odpowiedzialnych za identyfikację osób kwalifikujących się do programu.
Martin Ogindo wspomniał także o interesujących eksperymentach badawczych UCT (unconditional Cash Transfer) przeprowadzonych w trzech regionach Kenii przez międzynarodową organizację charytatywną GiveDirectly, organizującą międzynarodowe społecznościowe zbiórki pieniężne, wdrażającą te programy we współpracy z charytatywnymi instytutami badawczymi: J-Pal (The Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab) i IPA (Innovations for Poverty Action).
Ewa Sufin-Jacquemart zwróciła uwagę na kilka interesujących wyników tych eksperymentów: 1) ogólnie rzecz biorąc UCT zwiększyło konsumpcję w gospodarstwach domowych i bezpieczeństwo żywnościowe, 2) zasadniczo nie nastąpił wzrost wydatków na używki, takie jak alkohol i tytoń, 3) stwierdzono nieco częściej dobre samopoczucie psychiczne w przypadku gospodarstw domowych, w których odbiorcami UCT były kobiety, w porównaniu do gospodarstw domowych, w których UCT otrzymywali mężczyźni. Jedną z przyczyn tej poprawy dobrostanu psychicznego może być fakt, że zaobserwowano wzmocnienie pozycji kobiet w tych gospodarstwach domowych, mierzone takimi wskaźnikami, jak zmniejszenie przemocy domowej i zwiększona zdolność podejmowania decyzji przez kobiety.
Wnioski
Wojciech Kłosowski podsumował, wskazując, że cele BDP będą różne w poszczególnych krajach, podobnie jak i odniesienie do lewicowo-prawicowego (i zielonego) spektrum politycznego. Dyskutowano również o ewentualnym zaangażowaniu podmiotów prywatnych, a paneliści zgodzili się, że tego typu inicjatywy powinny być przynajmniej zatwierdzone przez rządy, a najlepiej by zaangażować w eksperyment rząd i / lub samorząd lokalny. Rola władz lokalnych może być kluczowa, jak w przypadku Brazylii, na co zwrócił uwagę Jurgen De Wispleare, gdzie niedawno rozpoczęty pilotarz BDP skierowany jest do 40 000 osób.
Pełne webinarium (w języku polskim) można obejrzeć na kanale youtube inicjatywy „Wspólnota Idei”
Kenijskie eksperymenty UCT dotyczą trzech regionów: Rarieda District, w większości wiejskiego i biednego regionu w zachodniej Kenii (eksperyment trwał w latach 2011-2013), hrabstw Siaya i Bomet oraz Doliny Zachodniej i Rift (niektóre długoterminowe eksperymenty wciąż trwają).
This project is organised by the Green European Foundation with the support of Fundacja Strefa Zieleni and with the financial support of the European Parliament to the Green European Foundation.
