Nasz świat poszedł w złym kierunku. „Wojna na Ukrainie i pandemia przysłoniły nam największy kryzys z jakim mamy do czynienia, nie tylko w tym stuleciu, ale od początku istnienia naszej cywilizacji”, ostrzega nas w swoim nagraniu profesor etyki Magdalena Środa, przywołując skutki naszej ludzkiej działalności, która doprowadziła do katastrofalnych zmian klimatu, masowego wymierania zwierząt, topnienia lodowców, coraz częstszych susz i powodzi, płonących lub wycinanych lasów i puszcz.
Dziś potrzeba nie ewolucyjnych poprawek, ale radykalnych zmian. Musimy porzucić system, w którym dla zysków niewielu coraz szybciej niszczymy nasz świat i stawiamy pod znakiem zapytania jego, a przede wszystkim nasze, ludzkie, przetrwanie. Musimy odejść od systemu patriarchalnej władzy silniejszych i wojny o to kto więcej i szybciej zniszczy nasze ekologiczne dobra wspólne, od których zależy nasze życie.
Ekofeminizm jest koncepcją, siecią aktywistyczną, platformą dyskusji i dialogu, która skupia nie tylko szeroko pojęty ruch feministyczny i nie tylko kobiety. Szukając drogi do zbudowania lepszego świata jutra, w sercu tej koncepcji znajduje się pojęcie troski. Troski o wszystkich tych, ludzi i istoty pozaludzkie, które i którzy nie mają w aktualnym systemie wystarczającego głosu i wpływu na rzeczywistość.
Zamiast rywalizacji o to kto szybciej i skuteczniej zniszczy i zamieni na strumienie finansowe to co nam jeszcze na Ziemi i w ziemi zostało, potrzebujemy nowej etyki troski, polityki troski, demokracji troski, gospodarki troski, cywilizacji troski, czyli radykalnej zmiany naszego sposobu myślenia i działania.
Polityczny ruch Zielonych jest w pierwszym szeregu ekofeministycznego dialogu i transformacji. Dlatego Zielona Fundacja Europejska (GEF), we współpracy z belgijskim zielonym think-tankiem Oikos wydała książkę „Dare to Care. Ecofeminism as a Source of Inspiration” trójki autorów: Dirka Holemansa, Philsan Osman i Marie-Monique Franssen. Polskie wydanie tej inspirującej i wartościowej publikacji opracowała dla GEF Fundacja Strefa Zieleni, a wstęp do polskiego wydania napisała profesor etyki i współzałożycielka Kongresu Kobiet, Magdalena Środa.
Nie bez powodu to właśnie do profesor Środy Fundacja Strefa Zieleni zwróciła się z prośbą o ten tekst, gdyż Kongres Kobiet, podobnie jak Zieloni, od kilku lat stymuluje i wspiera ekofeministyczną debatę i polityczny ruch, a profesor Środa jako filozofka jest jedną z jego czołowych inspiratorek.
O książce i jego tematyce dyskutowali m.in. uczestnicy i uczestniczki pierwszego Europejskiego Zielonego Uniwersytetu, który odbył się w lipcu 2022 roku w Warszawie, w Centrum Nauki Kopernik, podczas debaty okrągłego stołu: „Ekofeministyczna moc zmiany„.
Po wysłuchaniu nagranego wystąpienia prof. Magdaleny Środy, prowadząca Jennifer Kwao z Green European Journal, przeprowadziła krótki wywiad online z jedną z autorek książki, belgijską pisarką i aktywistką Philsan Osman. Podkreśliła ona, że pandemia covid-19 pokazała, że troska nie jest tylko pojęciem medycznym. „Kiedy myślę o trosce, wyobrażam sobie społeczeństwo zbudowane na trosce, albo przynajmniej inspirowane troską na każdym etapie. Jak może wyglądać ekonomia troski, jak by wyglądał świat polityki gdyby był zarządzany z punktu widzenia troski. Myślę, że to czym jest ekofeminizm u swojego sedna to po prostu zrozumienie tego jak wyglądają systemy opresyjne, jak destrukcyjnie wpływają na otoczenie. Aby się temu sprzeciwić, staraliśmy się umieścić troskę w centrum naszej koncepcji.” powiedziała Philsan Osman.
Następnie dyskusja toczyła się wokół ekonomii opieki, której wiodącą dyskutantką była prof. Anna Zachorowska-Mazurkiewicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego, która w swoim wprowadzeniu przywołała źródła ekonomii feministycznej, zbudowanej na fakcie, że klasyczna ekonomia nie uznaje pracy opiekuńczej kobiet jako ekonomicznej wartości dodanej. Jako jej przeciwstawienie przywołała m.in. „ekonomię obwarzanka” Kate Raworth, znacznie bliższej idei ekofeministycznej. Zwróciła też uwagę, że cała nasza ekonomia zbudowana jest de facto na wykorzystaniu przyrody i darmowej pracy opiekuńczej kobiet, bez wymiany pieniężnej. Badania wykazują, że 75% pracy kobiet jest nieopłacane, a nawet niemożliwe do wycenienia w wartości monetarnej, gdyż celem znacznej części tej pracy jest tworzenie relacji, wartości pozamaterialnej i niewymiernej, więc w ekonomii uznanej za bezwartosciową, choć jest kluczowa dla trwania i dobrego funkcjonowania społeczeństw. Podobnie jest z przyrodą. Gdy ekonomiści mówią o ograniczonych zasobach, mają na myśli kapitał, a nie przyrodę i nieodpłatną pracę kobiet.
Elze Vermaas z Oikos nakreśliła szersze historyczne tło ekofeminizmu jako nurtu myśli i poszukiwań filozoficznych, od Platona, przez kartezjańską myśl Oświecenia. Dziedzictwo oświeceniowego myślenia utrzymuje się do dzisiaj i determinuje nasz dominujący pogląd na świat. Przywołując francuską filozofkę Emilie Hache, która umiejscowiła pojawienie się ruchu ekofeministycznego i myśli ekofeministycznej w tle politycznym lat 80. XX w., wszędzie tam gdzie niszczenie natury spotykało się z uciskiem społecznym, Elze przedstawiła kilka mechanizmów istotnych w myśli filozoficznej kształtującej dzisiejsze społeczeństwa Zachodu.
Po tych inspirujących wprowadzeniach uczestniczki i uczestnicy okrągłego stołu podjęli ciekawą, wielowątkową dyskusję.
Pobierz książkę „Odwaga troski. Ekofeminizm jako źródło inspiracji„:
Wysłuchaj wystąpienia prof. Magdaleny Środy o ekofeminizmie i potrzebie troski, tu
Obejrzyj w całości debatę: „Ekofeministyczna moc zmiany„ (z tłumaczeniem na polski), tu:
Wydanie książki „Odwaga troski. Ekofeministyczne źródło inspiracji” Dirka Holemansa, Philsan Osman i Marie-Monique Franssen, nagranie wideo prof. Magdaleny Środy o ekofeminizmie i potrzebie troski i debata „Ekofeministyczna moc zmiany” na Zielonym Europejskim Uniwersytecie w Warszawie są elementami projektu „Feminists in the Environmental Movement” Zielonej Fundacji Europejskiej (GEF), realizowanego we współpracy z Visio, Green European Foundation, Oikos i Fundacją Strefa Zieleni oraz ze wsparciem finansowym Parlamentu Europejskiego dla GEF.
