Głos europejskich i polskich organizacji w bitwie o regulacje nowych technik genomowych

W instytucjach unijnych toczy się od kilku miesięcy debata nad tzw. NGT, new genomic technics, po polsku Nowe Techniki Genomowe. Od tradycyjnych GMO opartych zasadniczo na technikach tzw. transgenezy, nowe techniki różnią się technologicznie tym w jaki sposób dokonuje się manipulacji genów. Mówi się o mutagenezie i cisgenezie. Za najsławniejszą z metod, znaną jako CRISPR-Cas9 albo „nożyce genowe” jej autorki otrzymały w 2020 roku Nagrodę Nobla.

Z tymi nowymi technologiami wiązane są duże nadzieje, głównie w medycynie do zwalczania chorób genetycznych i raka, ale jednocześnie dostrzega się liczne zagrożenia i kontrowersje gdy chodzi o ich uwalnianie do środowiska i zastosowania w rolnictwie. Fundacja Strefa Zieleni współdziała z siecią organizacji w Europie i w Polsce, które podchodzą z wielką ostrożnością do uwalniania do środowiska i do ekosystemów organizmów (roślin, mikroorganizmów, owadów lub innych zwierząt) powstałych w skutek lub przy pomocy celowej modyfikacji genów.

30 marca podpisaliśmy list otwarty 162 organizacji z całej Europy do wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej Fransa Timmermansa aby wyrazić zaniepokojenie próbą deregulacji GMO w rolnictwie unijnym (tłumaczenie własne):

Bruksela. 30 marca 2021 r.

List otwarty: Regulacja nowych technik genomowych

Szanowny Panie Timmermans, Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej,

Jako społeczeństwo obywatelskie i organizacje biznesowe jesteśmy głęboko zaniepokojeni próbami deregulacji wyłaniającej się nowej generacji genetycznie zmodyfikowanych (GM) upraw i zwierząt, które są modyfikowane przy użyciu nowych technik genomicznych¹ , na przykład CRISPR / Cas.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) orzekł, że nowa generacja organizmów zmodyfikowanych genetycznie musi podlegać regulacji w ramach istniejących przepisów UE dotyczących GMO². Ich wyłączenie z unijnej dyrektywy dotyczącej GMO „zagroziłoby celowi ochrony, do którego zmierza dyrektywa, i naruszyłoby zasadę ostrożności, którą ma ona wdrożyć”, zdaniem Trybunału (pkt 53 orzeczenia).

Rolniczy przemysł biotechnologiczny twierdzi, że te organizmy GM niosą tylko niewielkie zmiany DNA, które mogą również powstać w sposób naturalny, a zatem nie stwarzają żadnego ryzyka. Jednak publikacje naukowe pokazują, że nowe techniki modyfikacji genetycznej pozwalają twórcom na dokonanie znaczących zmian genetycznych i że zmiany te mogą bardzo różnić się od tych, które zachodzą w naturze.³ Produkty otrzymane technikami genomowymi są nowatorskie, a proces techniczny zasadniczo różni się od tradycyjnych technik hodowlanych, dlatego produkty technik genomowych są objęte patentami. Ponadto nowe techniki modyfikacji genetycznej mogą powodować szereg niepożądanych zmian genetycznych, które mogą skutkować produkcją nowych toksyn lub alergenów lub przenoszeniem genów oporności na antybiotyki.⁴ Ale również zamierzone modyfikacje mogą skutkować cechami, które mogą zwiększyć obawy o bezpieczeństwo żywności, troskę o środowisko lub dobrostan zwierząt.⁵

Zastosowanie nowych technik genomowych do hodowli zwierząt gospodarskich również budzi poważne obawy natury etycznej i co do dobrostanu zwierząt. Wynika to między innymi z dużej liczby zwierząt potrzebnych w fazie testów do wyprodukowania zdolnego do życia potomstwa oraz braku przewidywalności lub stabilności zmian wprowadzanych u zwierząt.⁶ Modyfikacja genetyczna zwierząt, roślin lub mikroorganizmów za pomocą nowych technik genomowych może zatem stanowić zagrożenie dla konsumentów, dobrostanu zwierząt i środowiska.

Jako wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej będzie pan uczestniczył w podjęciu trzech nadchodzących decyzji, które mają znaczenie w tej sprawie.Wzywamy do zapewnienia, aby wszystkie organizmy pochodzące z technik genomowych były nadal regulowane zgodnie z istniejącymi normami UE dotyczącymi GMO, aby ich produkty nie trafiały nielegalnie do naszej żywności oraz aby UE zajęła wyraźne stanowisko przeciwko uwalnianiu organizmów modyfikowanych genetycznie do środowiska.

Decyzja Komisji Europejskiej w sprawie regulacji nowych technik genomowych

Oczekuje się, że Komisja Europejska przedstawi swoje poglądy na temat przyszłej regulacji nowych technik genomowych pod koniec kwietnia, w oparciu o wewnętrzne badanie zlecone przez Radę Ministrów.⁷ Odpowiedzialna komisarz europejska Stella Kyriakides wydaje się widzieć technologię GM jako sposób na zwiększenie zrównoważenia rolnictwa. Obawiamy się, że może ona chcieć zaproponować wyłączenie niektórych technik genomowych z unijnych przepisów dotyczących GMO, zgodnie z propozycją rolniczego przemysłu biotechnologicznego.

Nierealistyczne jest oczekiwanie, że nowe techniki genomowe przyczynią się do zmniejszenia negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko i klimat. Obietnice stworzenia odpornych na suszę upraw GM i zmniejszenia zapotrzebowania na pestycydy są tak stare, jak sama technologia GM.⁸ Obietnice te nie powiodły się, między innymi dlatego, że stabilne plony w niestabilnym klimacie są kwestią zdrowych praktyk rolniczych i nasion dostosowanych do lokalnych warunków, czego istnieje już wiele udanych przykładów.⁹ Ponadto produkty z technik genomowych są objęte patentami. Patenty na nasiona mają negatywne konsekwencje ekonomiczne dla sektora rolnego, w tym monopolizację i koncentrację rynku nasion.

Wzywamy Pana do sprzeciwienia się wszelkiemu osłabieniu unijnych przepisów dotyczących GMO oraz zapewnienia pełnego stosowania orzeczenia ETS z 25 lipca 2018 r. zgodnie z zasadą ostrożności. Aby to osiągnąć, Komisja Europejska powinna wspierać wysiłki państw członkowskich mające na celu zapobieganie nielegalnemu skażeniu importu do UE nieautoryzowanymi uprawami GM, stworzonymi przy użyciu nowych technik genomowych. ¹⁰

Ogłoszony regres w Wielkiej Brytanii w zakresie unijnych standardów GMO

Rząd Wielkiej Brytanii prowadzi konsultacje społeczne w sprawie włączenia lub wyłączenia nowych technik hodowlanych, w tym inżynierii genetycznej, do definicji organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO). Gdyby zmieniły swoją obecną definicję, wyraźnie osłabiłoby to ich krajowe normy zdrowotne i środowiskowe w porównaniu z normami UE¹¹.

Prosimy o poparcie stanowczej odpowiedzi Komisji Europejskiej na konsultacje Wielkiej Brytanii niosące możliwą zmianę przepisów, co stanowiłoby wyraźne naruszenie zasady TCA (Trade nad Cooperation Agreement) o braku regresji (non-regression principle). Prosimy o zwrócenie się do rządu Wielkiej Brytanii o rezygnację z tych planów lub poniesienie konsekwencji w ramach przyszłego handlu produktami rolnymi między UE a Wielką Brytanią.

Stanowisko UE w sprawie globalnej regulacji organizmów modyfikowanych genetycznie

Szczególnie niepokojącym zastosowaniem nowych technik genomowych jest edycja genów. Ta technologia może genetycznie zmodyfikować, zdziesiątkować lub wykorzenić całe populacje dzikich organizmów, w tym przede wszystkim owadów.¹² W czasach kryzysu ekologicznego, kiedy milion gatunków jest zagrożonych, po prostu nie możemy eksperymentować z technologią, którą trafnie nazwano „wyginięciem na żądanie ”.¹³ Pierwszy reprezentatywny sondaż przeprowadzony wśród obywateli ośmiu krajów UE wskazuje na wysoki poziom sprzeciwu i bardzo niskie poparcie dla stosowania technologii edycji genów w środowisku. ¹⁴

Komisja Europejska zadeklarowała, że chce, aby UE była liderem w obronie przyrody. Będzie reprezentować UE w nadchodzących negocjacjach w ramach Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej i protokołu z Kartageny.

Prosimy Państwa o poparcie światowego moratorium na uwalnianie do środowiska organizmów z mechanizmem nadpisywania genu, zgodnie z zasadą ostrożności na szczeblu międzynarodowym, do czego wzywa Parlament Europejski.¹⁵

Panie Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej, wyniki tych trzech procesów politycznych zadecydują o bezpieczeństwie naszych dostaw żywności oraz o przyszłym stanie naszego środowiska i klimatu.Wzywamy do upewnienia się, że orzeczenie ETS zostanie w pełni wykonane.Liczymy na to, że będziecie przestrzegać zasady ostrożności, gwarantować wysoki poziom ochrony oraz prawo rolników i konsumentów do wyboru tego, co sadzą i jedzą.Wymaga to uregulowania, dokładnej oceny ryzyka i oznakowania wszystkich nowych technik genomowych.

Sygnatariusze

Organizacje międzynarodowe: Biodynamic Federation Demeter International, FIAN International, Navdanya International

Organizacje europejskie: Corporate Europe Observatory, European Coordination Via Campesina (ECVC), Forum Civique Européen, Four paws, Friends of the Earth Europe, Greenpeace, IFOAM Organics Europe, Pesticide Action Network Europe, Slow Food Europe, WeMove Europe

Austria: Arche Noah, GLOBAL 2000 – Friends of the Earth Austria, ÖBV-Via Campesina Austria

Belgia: Agroecology In Action, Amis de la Terre Belgique, BioForum, Boerenforum, CNCD-11.11.11., FIAN Belgium, FUGEA (Fédération Unie de Groupements d’éleveurs et d’agriculteurs), Inter Environnement Wallonie (IEW), Libère Terre, association citoyenne et paysanne, Mouvement d’action paysanne (MAP), Natagora, Nature & Progrès Belgique, Quinoa, Réseau Meuse Rhin Moselle pour les semences paysannes et citoyennes, Terre-en-vue, UNAB Union des Agrobiologiqtes belges, Velt, Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren, Vitale Rassen, vzw Climaxi, Wervel

Chorwacja: Croatian Organic Farmers Associations Alliance – HSEP, Zelena akcija / Friends of the Earth Croatia, ZMAG

Cypr: FoE Cyprus

Republika Czeska: Demeter Czech & Slovak Republic, Hnutí DUHA – Friends of the Earth Czech Republic, Members of S-0-S Slovenský ochranársky snem: Barborjak Sabina, Guldan Fero, Homolová Zuzana, Huba Mikuláš, Hudeková Zuzana, Kalašová Gabika, Lacinová Ľubica, Líška Branislav, Medal Richard, Medalová Klaudia, Nvota Juraj, Pačenovský Samuel, Párnická Soňa, Pavlovská Patrícia, Peciar Tomáš, Pifko Henrich, Szabó Štefan, Szabová Lucia, Šremer Pavel, Topercer Ján, Trubíniová Ľubica, Veverka Miloš, Zamkovský Juraj, Ziman Pavol, Kolková Ľubica; STUŽ – Společnost pro trvale udržitelný život

Dania: Dansk Vegetarisk Forening, Demeterforbundet i Danmark, Foreningen for Biodynamisk Jordbrug, Frie Bønder Levende Land, Grøn Hverdag, Landsforeningen Praktisk Økologi, NOAH – Friends of the Earth Denmark, Slow Food København

Finlandia: Biodynaaminen yhdistys – Biodynamiska föreningen, Esvy

Francja: Confédération paysanne, Demeter France, MABD Mouvement de l’Agriculture Biodynamique, Objectif Zéro OGM, OGM Dangers, Pollinis Sciences Citoyennes, Terres d’abeilles

Niemcy: BUND – Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland e.V., Kulturpflanzen- und Nutztiervielfalt e.V., Apfel Gut e.V., Arbeitsgemeinschaft bäuerliche Landwirtschaft (AbL) e.V., Bioland, BOLW, Bundesverband Gruene Liga, Demeter e.V., Fördergemeinschaft Ökologischer Obstbau (FÖKO e.V.), Fruchtwechsel e.V., GLS Bank, Interessengemeinschaft für gentechnikfreie Saatgutarbeit (IG Saatgut) Naturland, Save Our Seeds, Slow Food Germany, Umweltinstitut München Verbraucherzentrale Bundesverband e.V. Zukunftstiftung Landwirtschaft

Grecja: Alternative Community Peliti, Association of Organic Farmers of Northern Greece, Dimitra”Organic farmers association of Ilia, Organic Markets of Attica,

Hiszpania: Amigos de la Tierra,

Irlandia: ISPCA

Włochy: Demeter Italia, Italian Association of Organic Agriculture (AIAB), Slow Food Italia, Asociazione Rurale Italiana (ARI)

Łotwa: Permakultura

Litwa: Gamtinės Žemdirbystės Institutas, Lietuvos biodinaminės žemdirbystės ir perdirbimo asociacija Biodinamika LT Vytautas Magnus University Agricultural Academy

Luksemburg: Oikopolis Groupe, SEED Luxembourg asbl, Vereenegung fir Biolandwirtschaft Lëtzebuerg a.s.b.l.

Malta: FoE Malta, Nadir

Niderlandy: Slow Food Netherland, Stichting Demeter, Vereniging voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding

Norwegia: Biologisk-dynamisk Forening

Polska: Demeter Polska, Ekoland lubelski, Fundacja Mała Wielka Zmiana, Fundacja Rolniczej Różnorodności Biologicznej AgriNatura, Fundacja Strefa Zieleni, Fundacja Zielone Światło, Instytut Spraw Obywatelskich/The Civil Affair Institute, Społeczny Instytut Ekologiczny, Stowarzyszenie Polska Wolna od GMO, Stowarzyszenie producentów ekologicznych EKOŁAN, Zielone Wiadomości

Portugalia: AEPGA – Associação para o Estudo e Protecção do Gado Asinino, Circulos de Sementes, CNA – Confederação Nacional da Agricultura, Confederacao Nacional Da Agricultura, GAIA-Environmental Action and Intervention Group, Movimento Cívico Ar Puro, NDMALO-GE, Palombar – Associação de Conservação da Natureza e do Património Rural Parents for Future Portugal, Plataforma Transgénicos Fora, Rede para o Decrescimento, Térrea – Associação para a Cultura, o Desenvolvimento Sustentável e a Cidadania, TROCA-Plataforma por um Comércio Internacional Justo, Wakeseed, ZERO, Associação Sistema Terrestre Sustentável

Rumunia: Eco Ruralis, Hosman Durabil,

Słowacja: Aeternus vita, Agro-eko fórum, Centrum environmentálnych aktivít-CEA, CEPTA – Centrum pre trvaloudržateľné alternatívy, Druživa, EKOTREND Slovakia – Zväz ekologického poľnohospodárstva, Members of S-0-S Slovenský ochranársky snem (Slovak Conservation Assembly): Barborjak Sabina, Guldan Fero, Homolová Zuzana, Huba Mikuláš, Hudeková Zuzana, Kalašová Gabika, Lacinová Ľubica, Líška Branislav, Medal Richard, Medalová Klaudia, Nvota Juraj, Pačenovský Samuel, Párnická Soňa, Pavlovská Patrícia, Peciar Tomáš, Pifko Henrich, Szabó Štefan, Szabová Lucia, Šremer Pavel, Topercer Ján, Trubíniová Ľubica, Veverka Miloš, Zamkovský Juraj, Ziman Pavol, Kolková Ľubica; Občianska iniciatíva Slovensko bez GMO, SLOBODA ZVIERAT, Slow Food Pressburg, SOSNA, Spoločnosť pre trvalo udržateľný život- Society for Sustainable Living Slovakia VČELÁRSKY EKOLOGICKÝ SPOLOK SLOVENSKA, Zóny bez pesticídov, Zväz výrobcov krmív, skladovateľov a obchodných spoločností, Žyvot Rusyna

Słowenia: EkoSemena – OrganicSeeds Institute&Semenjalnica, Umanotera, Združenje Demeter Slovenija

Szwecja: NordBruk, Svenska Demeterförbundet

Węgry: Biodinamikus Közhasznú Egyesület, Fenntarthatóság Felé Egyesület / Towards Sustainability Association, Hungarian Research Institute of Organic Agriculture – OMKi, Közép-magyarországi Zöld Kör, Magyar Természetvédők Szövetsége / Friends of the Earth Hungary

Wielka Brytania: Biodynamic Association Certification UK, Econexus, GM Watch, Land Workers’ Alliance

Bibliografia:

¹According to the European Council (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019D1904&from=EN) new mutagenesis techniques (i.e. new genomic techniques) must be defined in the light of the ECJ ruling in case C-528/16. They therefore include all genetic modification techniques “which appeared or were mostly developed since Directive 2001/18 was adopted” (para 51 of the Ruling of the European Court of Justice, 25 July 2018, Case C 528/16, http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=204387&pageIndex=0&doclang=EN& mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=709582

²Arguing that “the risks linked to the use of those new techniques/methods of mutagenesis might prove to be similar to those which result from the production and release of a GMO through transgenesis. It thus follows from the material before the Court, first, that the direct modification of the genetic material of an organism through mutagenesis makes it possible to obtain the same effects as the introduction of a foreign gene into that organism and, secondly, that the development of those new techniques/methods makes it possible to produce genetically modified varieties at a rate and in quantities quite unlike those resulting from the application of conventional methods of random mutagenesis.“ (para. 48 of ECJ ruling quoted in note [1])

³ Eckerstorfer MF et al (2019). An EU perspective on biosafety considerations for plants developed by genome editing and other new genetic modification techniques (nGMs). https://doi.org/10.3389/fbioe.2019.00031 Kawall, K., Cotter, J. & Then, C. Broadening the GMO risk assessment in the EU for genome editing technologies in agriculture. Environ Sci Eur 32, 106 (2020). https://doi.org/10.1186/s12302-020-00361-2

⁴ Sansbury, B.M., Hewes, A.M. & Kmiec, E.B. Understanding the diversity of genetic outcomes from CRISPR-Cas generated homology-directed repair. Commun Biol 2, 458 (2019) https://doi.org/10.1038/s42003-019-0705-y Norris, A.L., Lee, S.S., Greenlees, K.J. et al. Template plasmid integration in germline genome-edited cattle. Nat Biotechnol 38, 163–164 (2020). https://doi.org/10.1038/s41587-019-0394-6 Rezza, A., Jacquet, C., Le Pillouer, A. et al. Unexpected genomic rearrangements at targeted loci associated with CRISPR/Cas9-mediated knock-in. Sci Rep 9, 3486 (2019) https://doi.org/10.1038/s41598-019-40181-w , Robinson, Cl. Antoniou, M. & Fagan J. GMO myths and truths. Updated with new information on ‘new GM’ techniques, Earth Open Source, Fairfield, (2018) (4th ed) Adikusuma, F., Piltz, S., Corbett, M.A. et al. Large deletions induced by Cas9 cleavage. Nature 560, E8–E9 (2018). https://doi.org/10.1038/s41586-018-0380-z Rayner, E. et al. CRISPR-Cas9 Causes Chromosomal Instability and Rearrangements in Cancer Cell Lines, Detectable by Cytogenetic Methods, The CRISPR Journal. Dec 2019. pp. 406-416. http://doi.org/10.1089/crispr.2019.0006

⁵ Eckerstorfer MF et al (2019). An EU perspective on biosafety considerations for plants developed by genome editing and other new genetic modification techniques (nGMs) https://doi.org/10.3389/fbioe.2019.00031

⁶Ormandy EH, Dale J, Griffin G. Genetic engineering of animals: ethical issues, including welfare concerns. Can Vet J. 2011;52(5):544-550. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3078015/

⁷ Council Decision (EU) 2019/1904 on the study on new genomic techniques, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019D1904&from=EN. Scope of the European Commission’s study: https://ec.europa.eu/food/plant/gmo/modern_biotech/new-genomic-

Open letter: Regulation of new genomic techniques 10techniques_en

⁸ Greenpeace International (2015). Twenty Years of Failure. Why GM crops have failed to deliver on their promises: https://www.greenpeace.org/static/planet4-international-stateless/2015/11/7cc5259f-twenty-years-of-failure.pdf

⁹ Chable, V. et al. A. Embedding Cultivated Diversity in Society for Agro-Ecological Transition. Sustainability 2020, 12, 784. https://doi.org/10.3390/su12030784

¹⁰ Ribarits, A. et al. Detection Methods Fit-for-Purpose in Enforcement Control of Genetically Modified Plants Produced with Novel Genomic Techniques (NGTs). Agronomy 2021, 11, 61. https://doi.org/10.3390/agronomy11010061 https://www.detect-gmo.org/

¹¹ https://www.gov.uk/government/news/gene-editing-creates-potential-to-protect-the-nations-environment-pollinators-and-wildlife https://consult.defra.gov.uk/agri-food-chain-directorate/the-regulation-of-genetic-technologies/

¹² Simon, S., Otto, M. and Engelhard, M. Synthetic gene drive: between continuity and novelty EMBO Rep (2018) 19:e45760 https://doi.org/10.15252/embr.201845760

¹³https://www.economist.com/briefing/2018/11/08/the-promise-and-peril-of-gene-drives

¹⁴ https://www.stop-genedrives.eu/en/survey-eu-citizens-reject-genetic-engineering-of-wild-species-with-gene-drives/

¹⁵ European Parliament resolution of 16 January 2020 on the 15th meeting of the Conference of Parties (COP15) to the Convention on Biological Diversity (2019/2824(RSP)) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2020-0015_EN.html para 13)

27 kwietnia 2021, wraz z innymi organizacjami polskimi, wystosowaliśmy apel do ministra klimatu i środowiska Michała Kurtyki oraz ministra rolnictwa i rozwoju wsi Grzegorza Pudy, aby przypomnieć krajowym decydentom o zasadzie przezorności i zainicjować debatę publiczną w temacie nowych technik genomicznych w rolnictwie.

Szanowny Panie Ministrze,

jesteśmy poważnie zaniepokojeni próbami liberalizacji przepisów dotyczących nowej generacji organizmów zmodyfikowanych genetycznie (nowe GMO). Korporacje biotechnologiczne, których zyski ze sprzedaży pestycydów są dzisiaj zagrożone poprzez wdrażane strategie Europejskiego Zielonego Ładu, planują produkować nowe GMO (rośliny i zwierzęta), wykorzystując nowe techniki modyfikacji genetycznych: technologię CRISPR oraz technologię napędów genowych (nazywanych „bombami genowymi”). [1]

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) orzekł w dniu 25 lipca 2018 r., że nowa generacja organizmów zmodyfikowanych genetycznie musi podlegać regulacji w ramach istniejących przepisów UE dotyczących GMO (wyrok w sprawie C 528/16). Ich wyłączenie z unijnej dyrektywy dotyczącej GMO „zagroziłoby celowi ochrony, do którego zmierza dyrektywa, i naruszyłoby zasadę ostrożności, którą ma ona wdrożyć”, zdaniem Trybunału (pkt 53 orzeczenia). [2]

Korporacje biotechnologiczne twierdzą, że nowe GMO niosą tylko niewielkie zmiany DNA, które mogą również powstać w sposób naturalny, a zatem nie stwarzają żadnego ryzyka. Jednak publikacje naukowe pokazują, że nowe techniki modyfikacji genetycznych pozwalają twórcom na dokonanie znaczących zmian genetycznych i że zmiany te mogą bardzo różnić się od tych, które zachodzą w naturze. [3]

Nowe GMO (rośliny i zwierzęta) otrzymane technikami modyfikacji genetycznych nie są wystarczająco przebadane, a proces techniczny zasadniczo różni się od tradycyjnych technik hodowlanych, dlatego produkty technologii inżynierii genetycznej są objęte patentami. Ponadto nowe techniki modyfikacji genetycznych mogą powodować szereg niepożądanych zmian genetycznych, które mogą skutkować produkcją nowych toksyn lub alergenów lub przenoszeniem genów oporności na antybiotyki. [4] Zamierzone modyfikacje również mogą skutkować cechami, co do których istnieją obawy o bezpieczeństwo żywności, środowisko lub dobrostan zwierząt. [5] Najnowsze prace badawcze sugerują również zupełnie nieprzewidywalne zmiany w genomie po użyciu technologii CRISPR wskutek mechanizmów naprawczych DNA istniejących naturalnie w komórkach. [6]

Zastosowanie nowych technik modyfikacji genetycznych do hodowli zwierząt gospodarskich również budzi poważne obawy natury etycznej i dotyczące dobrostanu zwierząt.

Wynika to między innymi z dużej liczby zwierząt potrzebnych w fazie testów do wyprodukowania zdolnego do życia potomstwa oraz braku przewidywalności lub stabilności zmian wprowadzanych u zwierząt. [7] Modyfikacja genetyczna zwierząt, roślin lub mikroorganizmów za pomocą nowych technik inżynierii genetycznej może zatem stanowić zagrożenie dla konsumentów, dobrostanu zwierząt i środowiska.

30 marca 2021 r. opublikowane zostały badania opinii publicznej na reprezentatywnej grupie respondentów z 28 krajów europejskich (w tym z Polski). Badanie w dużej mierze poświęcone było kwestiom świadomości konsumenckiej i znakowaniu produktów GMO. Zadano również pytanie dotyczące świadomości istnienia nowych technik modyfikacji genetycznych. Większość badanych przyznała, że do tej pory nie słyszała o nowych GMO, natomiast ci, którzy słyszeli o nich, opowiadali się za przeprowadzeniem dalszych badań nad bezpieczeństwem tej technologii, a także za pełną informacją dla obywateli i konsumentów. W Polsce jedynie 2% respondentów nie chce, aby obywatele i konsumenci byli informowani o nowych badaniach i pochodzeniu produktów, natomiast 39% chce oceny produktów otrzymanych przy użyciu nowych technik modyfikacji genetycznych pod kątem ich bezpieczeństwa, 27% chce oznakowania takich produktów, a 28% opowiedziało się za jednym i drugim rozwiązaniem. [8]

Warto dodać, że nowe techniki modyfikacji genetycznych wzbudzają wątpliwości również wśród naukowców pracujących nad ich rozwojem. Laureatka Nagrody Nobla z dziedziny chemii w 2020 r., Jennifer Doudna, zwraca uwagę m.in. na zagrożenia związane z technologią CRISPR i apeluje o debatę publiczną w tym temacie. [9]

Jedną z najbardziej kontrowersyjnych technik modyfikacji genetycznych z wykorzystaniem technologii CRISPR jest nadpisywanie genów (tzw. napęd genowy) – technika ta służyć ma przede wszystkim do częściowej lub całkowitej eksterminacji populacji zwierząt i roślin. Chociaż w teorii ma ona zapobiegać rozprzestrzenianiu się gatunków inwazyjnych czy zagrażających zdrowiu człowieka, to w rzeczywistości trudno przewidzieć daleko idące konsekwencje jej użycia dla ludzkości i ekosystemów. Natura się dostosowuje i reaguje. Pierwsza generacja upraw GMO odpornych na glifosat spowodowała rozwój superchwastów odpornych nie tylko na glifosat, ale i na inne znane pestycydy, z którymi wiele regionów na świecie nie może sobie poradzić.

Wobec tak wielkiego zagrożenia poszczególne kraje i Wspólnota Europejska powinny zastosować zasadę przezorności, obowiązującą w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, do czasu dokładnego przebadania wszystkich skutków nowych technik modyfikacji genetycznych. Zasada przezorności w dziedzinie ochrony środowiska wymieniona jest w art. 191 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Poprzez możliwość podejmowania decyzji dotyczących działań zapobiegawczych w obliczu zagrożenia można dzięki niej zapewnić wysoki poziom ochrony środowiska. W praktyce zakres stosowania tej zasady jest dużo szerszy i obejmuje też politykę ochrony konsumentów, przepisy Unii Europejskiej (UE) dotyczące żywności oraz zdrowia ludzi, zwierząt i roślin.

Pod koniec 2020 r. z inicjatywy europejskich organizacji obywatelskich, w tym Instytutu Spraw Obywatelskich, międzynarodowa firma YouGov, zajmującą się badaniami rynku i sondażami, przeprowadziła reprezentatywne badanie opinii publicznej w 8 krajach Unii Europejskiej: Polsce, Niemczech, Francji, Hiszpanii, Włoszech, Danii, Szwecji i Bułgarii na reprezentatywnej próbie blisko 9 tysięcy osób.

Na pytanie: „Czy ludzie powinni uwolnić do środowiska naturalnego organizmy zmodyfikowane genetycznie w technice napędu genetycznego (napędu genowego, nadpisywania genu)?” blisko 60% ankietowanych Polaków odpowiedziało przecząco. Prawie 80% respondentów z naszego kraju uważa, że wypuszczenie do środowiska naturalnego organizmów zmodyfikowanych genetycznie napędem genowym powinno zostać przesunięte w czasie do momentu, gdy zostanie naukowo potwierdzone, że ich użycie nie wpłynie negatywnie na bioróżnorodność, ludzkie zdrowie, rolnictwo, czy pokój na świecie. Podobne wyniki uzyskano w pozostałych krajach, co świadczy o tym, że społeczeństwa europejskie mają poważne obawy co do konsekwencji masowego stosowania nowych technik modyfikacji genetycznych w rolnictwie i produkcji żywności i domagają się ich kontroli. [10]

W najbliższym czasie Komisja Europejska będzie podejmowała kluczowe decyzje w tej sprawie, jednakże poszczególne kraje członkowskie UE, podobnie jak w przypadku „starych GMO”, mają prawo do wewnętrznego regulowania pewnych kwestii, np. uwalniania organizmów genetycznie zmodyfikowanych do środowiska.

Zgodnie z obowiązującą w Polsce Ustawą o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych z dnia 22 czerwca 2001 r. zamierzone uwolnienie GMO do środowiska wymaga uzyskania zgody ministra właściwego do spraw środowiska, wydawanej na wniosek zainteresowanego, oraz spełnienia szeregu warunków w zakresie bezpieczeństwa do prowadzenia tego rodzaju działalności.

Apelujemy do Pana Ministra o podjęcie działania w kierunku podtrzymania unijnych regulacji, zgodnie z którymi wszystkie organizmy powstałe przy użyciu technik modyfikacji genetycznych są obejmowane istniejącymi normami prawnymi UE dotyczącymi GMO. Wiąże się to z zakazem uwalniania takich organizmów do środowiska naturalnego i kontrolowania, czy ich produkty nie trafiają nielegalnie do naszej żywności.

Podobny apel, podpisany przez 162 organizacje obywatelskie z Europy (w tym kilkanaście z Polski), został wystosowany do Fransa Timmermansa, Wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej. W dokumencie tym podkreślone zostały postulaty, które Wiceprzewodniczący KE powinien uwzględnić, prowadząc rozmowy z decydentami na szczeblu unijnym:

– wezwanie do sprzeciwienia się wszelkiemu osłabieniu unijnych przepisów dotyczących GMO oraz zapewnienia pełnego stosowania orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 25 lipca 2018 r. zgodnie z zasadą przezorności. Aby to osiągnąć, Komisja Europejska powinna wspierać wysiłki państw członkowskich, mające na celu zapobieganie nielegalnemu skażeniu importu do UE nieautoryzowanymi uprawami GMO, stworzonymi przy użyciu nowych technik modyfikacji genetycznych;

– poparcie stanowczej odpowiedzi Komisji Europejskiej na konsultacje prowadzone w Wielkiej Brytanii, niosące możliwą zmianę przepisów (rząd Wielkiej Brytanii prowadzi konsultacje społeczne w sprawie włączenia lub wyłączenia nowych technik hodowlanych do definicji organizmów zmodyfikowanych genetycznie. Gdyby GMO zmieniły swoją obecną definicję, wyraźnie osłabiłoby to jej krajowe normy zdrowotne i środowiskowe (w porównaniu z normami UE), co stanowiłoby wyraźne naruszenie klauzuli TCA (Trade and Cooperation Agreement) o zachowaniu poziomu ochrony (non-regression principle). [11] Może to spowodować konsekwencje w ramach przyszłego handlu produktami rolnymi między UE a Wielką Brytanią;

– poparcie światowego moratorium na uwalnianie do środowiska organizmów z mechanizmem nadpisywania genu, zgodnie z zasadą przezorności na szczeblu międzynarodowym, do czego wzywa Parlament Europejski. [12]

Ponadto apelujemy o wprowadzenie do debaty publicznej w Polsce tematu wykorzystania nowych technik modyfikacji genetycznych. Przytoczone wcześniej badanie opinii publicznej pokazało, że Polska zajęła pierwsze miejsce wśród badanych krajów pod względem świadomości obywateli nt. tzw. starych metod GMO. W porównaniu do badań sprzed kilku lat, dotyczących kwestii znajomości tematu GMO, nasz kraj poczynił największe postępy i udowodnił innym, jak prowadzić skuteczną debatę publiczną. [13] Zawdzięczamy to zaangażowaniu organizacji społecznych w informowanie społeczeństwa oraz gotowości decydentów do dialogu. Chcemy powtórzyć ten niewątpliwy sukces i ponownie zaangażować obywateli i konsumentów w proces podejmowania decyzji.

Uważamy również, że dialog i współpraca między krajami członkowskimi a Komisją Europejską są na tym etapie niezbędne i pilne. Decyzje podejmowane w najbliższych tygodniach będą miały wpływ na bezpieczeństwo naszej żywności oraz na przyszły stan środowiska naturalnego i klimatu.

Apelujemy o zdecydowane stanowisko Polski w tej sprawie, w interesie Polek i Polaków oraz przyszłych pokoleń.

Sygnatariusze apelu:

Fundacja EkoRozwoju, Fundacja Mała Wielka Zmiana, Fundacja Rolniczej Różnorodności Biologicznej AgriNatura, Fundacja Rozwoju Myśli Ekologicznej, Fundacja Strefa Zieleni, Fundacja Zielone Światło, Instytut Globalnej Odpowiedzialności, Instytut Spraw Obywatelskich, Koalicja Żywa Ziemia, Kujawsko Pomorskie Stowarzyszenie Producentów Ekologicznych EKOŁAN, Lubelski Oddział Stowarzyszenia Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND, Społeczny Instytut Ekologiczny, Stowarzyszenie Forum Rolnictwa Ekologicznego im. M Górnego, Stowarzyszenie Polska Wolna od GMO, Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND, Stowarzyszenie Slow Food Warszawa, Stowarzyszenie we&waste, Zielone Wiadomości.

Przypisy:

⁴ Sansbury, B.M., Hewes, A.M. & Kmiec, E.B. Understanding the diversity of genetic outcomes from CRISPR-Cas generated homology-directed repair. Commun Biol 2, 458 (2019) https://doi.org/10.1038/s42003-019-0705-y Norris, A.L., Lee, S.S., Greenlees, K.J. et al. Template plasmid integration in germline genome-edited cattle. Nat Biotechnol 38, 163–164 (2020). https://doi.org/10.1038/s41587-019-0394-6 Rezza, A., Jacquet, C., Le Pillouer, A. et al. Unexpected genomic rearrangements at targeted loci associated with CRISPR/Cas9-mediated knock-in. Sci Rep 9, 3486 (2019) https://doi.org/10.1038/s41598-019-40181-w, Robinson, Cl. Antoniou, M. & Fagan J. GMO myths and truths. Updated with new information on ‘new GM’ techniques, Earth Open Source, Fairfield, (2018) (4th ed) Adikusuma, F., Piltz, S., Corbett, M.A. et al. Large deletions induced by Cas9 cleavage. Nature 560, E8–E9 (2018). https://doi.org/10.1038/s41586-018-0380-z Rayner, E. et al. CRISPR-Cas9 Causes Chromosomal Instability and Rearrangements in Cancer Cell Lines, Detectable by Cytogenetic Methods, The CRISPR Journal. Dec 2019. pp. 406-416. http://doi.org/10.1089/crispr.2019.0006

⁶https://doi.org/10.1101/2021.02.15.431335
https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2021.02.15.431335v1

⁷ Ormandy EH, Dale J, Griffin G. Genetic engineering of animals: ethical issues, including welfare concerns. Can Vet J. 2011;52(5):544-550. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3078015/

⁸Greens/EFA, OPINION POLL ON THE LABELLING OF GM CROPS https://www.greens-efa.eu/en/article/news/opinion-poll-on-the-labelling-of-gm-crops

⁹https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4394183/

10 https://instytutsprawobywatelskich.pl/napedy-genowe-tak-czy-nie-opinia-i-wyniki-sondazu/

¹¹https://www.gov.uk/government/news/gene-editing-creates-potential-to-protect-the-nations-environment-pollinators-and-wildlife https://consult.defra.gov.uk/agri-food-chain-directorate/the-regulation-of-genetic-technologies/

¹²European Parliament resolution of 16 January 2020 on the 15th meeting of the Conference of Parties (COP15) to the Convention on Biological Diversity (2019/2824(RSP)) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2020-0015_EN.html para 13)

¹³ Centrum nauki Kopernik, Polacy wobec GMO, badanie opinii publicznej TNS PENTOR (styczeń 2012) https://www.kopernik.org.pl/sites/default/files/2020-10/Raport_Badanie_opinii_o_GMO_2014_Centrum_Nauki_Kopernik.pdf

Głos europejskich i polskich organizacji w bitwie o regulacje nowych technik genomowych

Szanowny Panie Ministrze,

Stop TTIP

Mapa strony